Kleiputten

Ligging: kruispunt Schaapsdreef en St.-Denijseweg in Kortrijk
Historiek: lees hieronder
Aard: natuurreservaat en park
Grootte: 2,59 ha reservaat en 3,92 ha parkgebied dat vrij toegankelijk is
Toegang: parkgedeelte: elke dag van zonsopgang tot zonsondergang, het reservaat alleen onder begeleiding
Eigendom: stad Kortrijk
Beheer: Natuurpunt Kortrijk samen met de MiNa-werkers van de stad
Fauna en flora: wasplaten, rietorchis, kleine watersalamander, en zo veel meer, lees er hieronder meer over
Beschrijving: lees hieronder

 

De Kleiputten op 't Hoge in Kortrijk is een gebied dat ongeveer 80 jaar oud is. Het is klein maar bijzonder.

Historiek
Op het einde van de 18e eeuw waren de meeste bosontginningen ten behoeve van de landbouw voorbij in onze streek. Enkel op de heuveltoppen, kleine uitlopers van het Heuvelland, trof men nog bosrelicten aan: Bellegembos, Beerbos, Kooigembos, Banhoutbos en bos Vanneste aan Goed ten Houte. De afwezigheid van de vruchtbare leemmantel, waardoor de Ieperiaanse klei, een tertiair sediment, aan de oppervlakte komt, maakte de meeste van deze gronden ongeschikt voor landbouw.

De Schaapsdreve scheidde het bos (in 1771-1778 nog zo'n 18 ha) in twee ongelijke delen. Deze dreef stond in verbinding met enkele belangrijke historische hoeves zoals het Goed ten Houte (toponiem reeds bekend in 1201 en verwijzend naar bos of hout) en Goed te Gorghem (nu Nationaal Vlasmuseum).

Akkers en weilanden waren omzoomd door doornhagen en wilgen. Midden in de velden stonden oude geïsoleerde bomen. Tot kort na Wereldoorlog II werden in deze omgeving nog schapen geweid.
Het bos Vanneste bepaalde grotendeels, minstens tot 1827, het uitzicht van het landschap. Dat het bos dan toch volledig verdween, is vermoedelijk te wijten aan een combinatie van factoren, zoals de uitbreiding van het landbouwareaal, brandhoutontginning tijdens de oorlogen en... kleiwinning. Het bos aan de ene kant van de Schaapsdreef werd omgezet in akkerland, de andere kant in twee kleigroeven.

De kleigroeven die nu het natuur-en parkgebied vormen, dateren van 1923. Voor de fabricatie van de bakstenen werd de klei met de spade en later met een excavateur uitgebrikt en met "berlingskes" naar de steenpers gebracht. Met kruiwagens gingen de groene vormelingen naar de droogloodsen waar ze gestapeld werden. Na zes weken werden deze stenen in veldovens gebakken. Dit waren enorme vuren die dagenlang brandden en vaak de omgeving verschroeiden. In 1927 werd een Hoffmanoven (ringoven) gebouwd. De capaciteit van een dergelijke oven bedroeg 850 000 stenen.
In haar gloriedagen werkten op de steenbakkerij van 't Hoge 50 arbeiders. Na Wereldoorlog II viel de steenbakkerij stil. De eigenaars, de familie Elslander, verkochten de groeven in 1951 en 1959 aan de nv Ceramique et Briqueteries Mécaniques du Littoral, die de groeve in het parkgebied verder uitbaatte. Uiteindelijk verdween ook de laatste steenbakkerij langs de Doorniksebaan. De vervallen steenoven werd in de jaren '60 gesloopt.

Een groene oase in verstedenlijkt gebied
Nadat de mens zich uit "De Kleiputten" teruggetrokken had, kon de natuur zich vrij ontwikkelen. Zo ontstond een klein maar prachtig natuurgebied.

In tegenstelling tot de eerste oudere groeve die het natuurgebied vormt, werd de tweede kleiput die nu het parkgebied uitmaakt gedempt. Vanaf 1981 graasden hier koeien op een ingezaaid weiland. Kleiputten hooiweide maart2015

Zich bewust van de merkwaardige fauna en flora inventariseerde de toenmalige natuurwerkgroep "De Kleiputten 't Hoge" het gebied in 1984. De stad Kortrijk kocht de Kleiputten in 1989 aan zodat het domein een definitieve bescherming kreeg. Zij liet er infrastructuurwerken uitvoeren. Vanaf 1990 plantten vele vrijwilligers inheemse bomen en struiken aan. Sindsdien beheert Natuurpunt afdeling Kortrijk het gebied. In 1994 bouwde het stadsbestuur op onze vraag een natuureducatief centrum op het terrein. Als eerbetoon aan de mensen die hier op 't Hoge zware arbeid leverden bij de ambachtelijke kleiwinning, koos men voor het gebouw de naam "De Steenoven".

 

Natuurgebied en parkgebied
"De Kleiputten" bestaat uit twee grote delen: een natuurgebied van 2 ha en een parkgebied van 4 ha dat vrij toegankelijk is.

Kleiputten maart2015Door het grillige reliëf en de bodemstructuur treft men in het natuurgebied verschillende biotoopjes aan waar een rijke fauna en flora konden ontstaan. Het grootste deel van het reservaat bestaat uit struikgewas of vochtig struweel met wilgen en ratelpopulieren. Daarnaast zijn er op het hoger gelegen gedeelte ook twee hooilandjes. Nabij de westrand liggen enkele rietveldjes met ondiepe plassen. In het zuidwestelijk gedeelte bevindt zich de zogenaamde 'kalkvijver'.
Het parkgebied is qua opzet vrij uniek. We kozen voor een beperkte recreatieve functie om de betrokkenheid met de natuur te stimuleren. Door de vormgeving en de plantenkeuze vloeien het natuurgebied en parkgebied harmonieus in elkaar over. We streefden een goede verhouding tussen open ruimten (hooiland, waterpartijen) en struweel na. Om een zekere geborgenheid te bereiken plantten we schemgroen. Toch behielden we een zicht op het prachtige golvende landschap. Een wandelpad slingert zich naar het centrum van het gebied. Door het plaatsen van zitbanken en een uitkijkblokhut kan de bezoeker maximaal genieten en het park overzien. Enkele educatieve borden belichten een aantal aspecten van de natuur hier. Het parkgebied is elk weekend vrij toegankelijk.

 

Beheer

kleiputten oude fotos uit NEC steenovenn werkdag Kleiputten 2005 natuurbeheer in de Kleiputten sept 2011 rust natuurbeheer in de Kleiputten sept 2011 hooi oprapen 

 

Fauna en flora
Door een aangepast beheer kregen zowel fauna als flora nieuwe kansen en konden belangrijke waarden behouden blijven, zich herstellen of uitbreiden.

Het grootste deel van het reservaat bestaat uit een gemengd moerasbosje. Door een natuurlijke evolutie bevindt zich hier heel wat dood hout waarop meer dan 40% van de hier geïnventariseerde zwammen voorkomen. We treffen er onder andere boleten en russula's aan. Reeds enkele jaren groeien hier de zeldzame krulhaarkelkzwam en de rode kelkzwam. Deze soorten zijn slechts met de microscoop van elkaar te onderscheiden. Februari en maart zijn de beste maanden om deze zwammen te zoeken. Ze leven saprotrook op begraven en bemoste takken van verteerd en vochtig loofhout. 
Op lichtrijke plaatsen in dit bos fladderen heel wat vlinders en groeit een zeldzaam varentje: de addertong. Ook vinden we hier enkele orchideeënsoorten.
In de hooilandjes groeien heel wat merkwaardige planten, waaronder schitterende rietorchissen. In de herfst verschijnen hier tien soorten wasplaten. De zeldzaamste is de rozerode wasplaat die in België alleen hier aangetroffen wordt.
Naast een rietveldje en een moerasje ligt de kalkvijver, omringd door verschillende bomen en struiken. Over het water scheren libellen en waterjuffers, de roofvogels onder de insecten.

Verder is dit relatief waterrijk gebied ook een uitstekende biotoop voor de bruine en de groene kikker, de gewone pad, de kleine watersalamander en de alpenwatersalamander.

Kleiputten8maart2015 3sneeuwklokjes kondigen de lente aan

gekleurde klimopKleiputten8maart2015 23

Steeneiksteeneikje

rietorchissenRietorchis Kleiputten 30 05 2012 libel libel in de kleiputten Kortrijk 28 aug 2009

Krulhaarkelkzwam of de Rode kelkzwam Kleiputten 2017 foto Siegfried Desmet 1Krulhaarkelkzwam of Rode kelkzwam (een van beide), deze foto is van Siegried Desmet

Kleiputten8maart2015 20 Kleiputten8maart2015 6 Kleiputten8maart2015 12 Mossenwandeling in Kleiputten 2012

met dank aan Siegried Desmet voor onderstaande zwammenfoto's genomen in de Kleiputten

 DSC6720 zwam Kleiputten  DSC6753 zwam Kleiputten

 

 DSC6740 zwam Kleiputten  DSC6752 zwam Kleiputten

 

Related Articles

over ons

Natuurpunt Kortrijk is een lokale afdeling van Natuurpunt vzw die werkzaam is in Kortrijk, natuurlijk inclusief alle deelgemeenten. Natuurpunt vzw is de vereniging voor natuur en landschap in Vlaanderen. Natuurpunt Kortrijk streeft naar een duurzamer Kortrijk in het algemeen en naar betere en meer natuur in het bijzonder. Natuurpunt Kortrijk maakt deel uit van de regionale vereniging Natuur.koepel.